Tę historię można czytać na dwa sposoby. Pierwszy to po prostu historia Malika, szesnastolatka, który w więzieniu musi odsiedzieć dziewięcioletni wyrok za napaść na policjanta. Niewiele o nim wiemy. Dlaczego napadł? Sam czy z kimś? A może nie popełnił przestępstwa, jak twierdzi? Stopniowo dowiadujemy się więcej, tyle, ile służba więzienna czy współwięźniowie. Bardzo ważna jest jedna z pierwszych scen: wywiad przeprowadzany przez kompetentnego, uprzejmego strażnika (wszak to Francja, nie trzeci świat), który przyjmuje go do więzienia. Padają pytania o wiarę i dietę, a kiedy Malik, dla którego te sprawy nie są najwyraźniej istotne, dziwi się, strażnik zapyta wprost: czy je wieprzowinę. Zewnętrzność determinuje ocenę: Malik wygląda jak Arab (Arabus, jak mówią pogardliwie współwięźniowie), ale Arabem wcale się nie czuje. Wychowany we Francji, w sierocińcach i zakładach wychowawczych, jest areligijny i taki zresztą pozostanie do końca. To człowiek wykorzeniony, obcy, nie przynależy do żadnej społeczności. Pogardzany przez liczną grupę więźniów korsykańskich, sam nie czuje żadnego związku z pozostającymi w mniejszości muzułmanami odsiadujacymi wyroki. Fascynujące jest obserwowanie losów Malika i gry wcielającego się w niego aktora. Początkowo bezradny, bo zaszczuty i szantażowany przez Lucianiego, który wydaje się potężniejszy niż władze więzienia. Rozpaczliwie próbuje się bronić przed zleconym mu morderstwem, ale nikt tej pomocy mu nie udzieli. Uderza głową w mur. Czy naprawdę się nie dało? Czy Malik był skazany na to, co zrobił? Czy nie miał wyjścia? Wydaje się, że tak, scenarzysta nie pozostawił wątpliwości i tym razem nie dostrzegam logicznego błędu w scenariuszu, jak to się czasem zdarza. To morderstwo jest jego więziennym chrztem i czymś, co wyznaczy dalszą drogę życiową. Być może jego historia potoczyłaby się zupelnie inaczej, gdyby ktoś potrafił i chciał mu pomóc. Tym bardziej to straszne, że zamordowany Reyeb, którego poznajemy wraz z Malikiem w paru scenach, zyskuje ludzkie ciepło. Jest oczytany, namawia go do wyznaczenia sobie jakiegoś celu w życiu, zachęca do podjęcia nauki w więziennej szkole i czytania książek. Sceny, kiedy Malik przygotowuje się do morderstwa, i samo jego dokonanie, są przejmujące. Czujemy, jak się miota, ile go to kosztuje. Brutalna i długa sekwencja mordu ma swoje uzasadnienie, pozwala widzowi lepej zrozumieć piekło, przez jakie przechodzi zaszczuty Malik. Francuskie więzienie tak dobrze zorganizowane, takie ludzkie, nastawione na resocjalizację osadzonych, przestrzegające praw człowieka, okazuje się pozorem, fasadą. Tu władzę mają potężni, bogaci więźniowie, mafijni bossowie i skorumpowani strażnicy. Z zapartym tchem śledziłam dalsze losy bohatera, jego mistrzowskie poruszanie się w więziennym świecie, umiejętne lawirowanie, pokorne zginanie karku przed Lucianim, kręcenie na boku własnych interesów, szczucie jednych przeciwko drugim, a wszystko po to, aby wybić się na niepodległość. Niestety przestępczą. Bo nie ma tu, o czym już wspominałam, przemiany, nawrócenia czy zrozumienia swoich win. Malik twardnieje, opancerza się, staje się wytrawnym graczem i w końcu zwycięża. Kiedy biega wkoło karcerowego spacerniaka, nie jest już tym samym zalęknionym, nieśmiałym chłopakiem, który trafił do więzienia, ale pewnym siebie zwycięzcą. I chociaż nie mogę zaakceptować jego wyborów, nie potrafię tej postaci ocenić jednoznacznie. Ta walka jest w pewnym sensie walką o przetrwanie, także o życie po wyroku. Pewnym kontrapunktem dla losów Malika jest historia jego przyjaciela, muzułmanina Rahida, który po wyjściu z więzienia próbuje normalnie żyć. Ale to życie wcale nie jest łatwe i w końcu daje się wciągnąć w ciemne interesy. A jednak gdy obserwowałam Malika w samolocie, kiedy cieszył się jak dziecko swoim pierwszym lotem, czy podczas tej samej przepustki odziany w białą koszulę brodził w morzu, odnajdywałam w nim coś niewinnego i sympatycznego. Podobnie w zwyczajnych scenach rodzinnych: tej nad morzem i tej u Rahida i Dżamili. No i jeszcze raz podkreślam: nie byłoby takiego Malika, gdyby nie wspaniała, zniuansowana, wyciszona, precyzyjna gra Tahara Rahima.
Myślę jednak, że tę historię można też czytać inaczej. To zderzenie dwóch światów: europejskiego i islamskiego, pokazane bardzo dyskretnie i subtelnie, ale ważne. Być może właśnie dlatego "Prorok" we Francji cieszył się sporą widownią. Obserwujemy jak Malik, który nie czuje się muzułmaninem, stopniowo przechodzi ze świata, nazwijmy go umownie, europejskiego do islamskiego. Kiedy w jednej z pierwszych scen filmu idzie więziennym korytarzem i przez szybę zagląda do pomieszczenia, gdzie modlą się muzułmanie, jest obojętny. Na końcu staje się kimś więcej niż tylko ich szefem, to tytułowy prorok. Takich symbolicznych przejść można odnaleźć znacznie więcej. Reyeb, którego morduje pod przymusem, jest muzulmaninem. Następnego morderstwa, niby zleconego, ale wykonanego już z pełną swiadomością celu, dokona na Europejczyku. Początek i koniec jego więziennej drogi. I inne sceny, te na spacerniaku. Luciani otoczony liczną świtą swoich (wśród nich Malik, niby swój, a jednak obcy), a gdzieś po drugiej stronie nieliczni muzułmanie. Nikt nie przekracza granicy, gardzą sobą. Z czasem muzułmanów jest coraz więcej, nawet Luciani zauważa to z sarkazmem. Potężny boss mafii nie może już ich ignorować, musi coś zrobić. I robi, ale karty powoli w tej rozgrywce zaczyna rozdawać Malik. Aż wreszcie to muzułmanie są górą, to ich jest więcej, a przy Lucianim zostało tylko dwóch europejskich popleczników. Sytuacja się odwróciła: to dumny, wszechpotężny Luciani podchodzi do Malika i jego grupy, musi się ukorzyć, ale zostanie brutalnie odepchnięty. Początek i koniec. Te sceny niczym rama spinają film. Minęło dziewięć lat i wszystko się zmieniło. Można zapytać, czy mogło być inaczej? Czy ktoś spróbował podjąć walkę o duszę Malika? Nie, pogardzany, odpychany, wykorzystywany, obdarzany nieufnością skierował się wreszczie do swoich, którzy przecież początkowo byli mu obcy. Co ciekawe, to nie wiara jest tu najważniejsza, raczej pieniądze i władza (dotyczy to obu stron). Wybór Malika to albo dalsze chodzenie na pasku Lucianiego i samotność, albo wybicie się na samodzielność wśród swoich i ciepło tej wspólnoty (o scenach "rodzinnych" wspominałam wyżej).
Równie interesująca jest historia Lucianiego (świetny Niels Arestup), można powiedzieć rewers losów Malika. To opowieść o upadku i upokorzeniu. Od więziennego bossa, na którego pasku chodzą nie tylko inni więźniowie, ale też klawisze i adwokaci po drugiej stronie muru, do człowieka pokonanego, upokorzonego i samotnego. Ciekawy jest psychologiczny portret bohatera naszkicowany cienkimi kreskami: spojrzeniem, mimiką, gestem. Luciani od pewnego momentu wydaje się być znudzony, zrezygnowany i zmęczony. Wprawdzie cały czas z sukcesem dyryguje zza krat swoim imperium, ale jakby w pewnym momencie zabraklo mu pary, a może wiary w sens tego, co robi. Być może dlatego, że jego wyrok jest długi, był tu już przed Malikiem i zostaje, kiedy on opuszcza więziennne mury.
I na koniec jeszcze parę słów o Rahidzie, przyjacielu Malika. To też postać niejednoznaczna, niepapierowa. Spotykają się w więziennej szkole. Początkowo to Rahid pomaga Malikowi, jest jego oparciem i mentorem. Wkrótce okaże się, że dotknęła go śmiertelna choroba: rak jąder. Kiedy zwierza się przyjacielowi, ten początkowo grubiańsko sobie z tego żartuje, ale Rahid szybko swoim spokojem i powagą przenosi rozmowę na inne piętro. Mówi o walce, leczeniu i nadziei, o dziecku, które może mieć. Na wolności chce ułożyć sobie normalne życie, czeka na niego dziewczyna, Dżamila. Jest ciężko, ale początkowo wszystko idzie zgodnie z planem. Widać w tym człowieku jakiś tragiczny rys pokazany niezwykle subtelnie. Podnoszenie się z upadku i uleganie pokusie, miłość do kobiety i dziecka, przyjaźń i udział w morderstwie, którego nie chce. Jest przestępcą, ale nie mordercą. I jednocześnie wiadomość o nawrocie choroby. Może gdyby nie to, nie uległby przyjacielowi? Tego nie wiemy. Kiedy Malik, świadomy zwycięstwa i własnej mocy, biega w kółko, Rahid pada w kuchni swojego mieszkania pokonany chorobą. Naprzemienny, szybki montaż tych scen podkreśla tragedię. To dla mnie najsympatyczniejsza postać filmu.
Kto obejrzy, zobaczy więcej. Jak zwykle trudno pisać o wszystkim. Świetny film. Ogląda się znakomicie i znakomicie po seansie myśli.
Urzekła mnie powolna narracja
Dla mnie to przede wszystkim kolejna odsłona opowieści o miłości niemożliwej, z góry skazanej na porażkę. Bo jaka przyszłość rysuje się przed Fanny Brawne i Johnem Keatsem? On, młody, niedoceniany poeta, bez pieniędzy, pozostający na finansowej łasce przyjaciela Charlesa Armitaga Browna (postać autentyczna, przyjaciel wielu artystów, szczególnie Keatsa). Ona, młoda dziewczyna pochodząca z konwencjonalnej, ziemiańskiej rodziny utrzymującej się dzięki, chyba niewielkim, pieniądzom zostawionym przez zmarłego ojca. I jej matka i Brown starają się wyperswadować im to uczucie. Matka, chociaż w filmie pokazana jako osoba życzliwa i tolerancyjna wobec "wybryków" córki, z troską tłumaczy jej, że nie ma majątku, więc musi szukać innego męża. Brown z kolei obawia sie o twórczą wolność artysty. Wie, że gdyby jego przyjaciel związał się z Fanny, musiałby zacząć zarabiać. Sam Keats również zdaje sobie z tego sprawę. Uczucie jest jednak silniejsze. Podsycane przez zazdrość o Browna (pięknie sfilmowana scena, kiedy gnani emocjami idą do lasu, a kamera przygląda się im z góry) wybucha z jeszcze większą siłą i nie można już go zatrzymać. Fanny wie, że tkwiąc w tym związku bez przyszłości, traci jednocześnie szansę na znalezienie poważnego (czytaj: zdolnego utrzymać rodzinę) kandydata na męża. Bo nie chodzi na tańce, bo nie udziela się towarzysko, bo staje się obiektem plotek. Ale uczucie jest silniejsze. Spala się w nim niczym ćma w płomieniu świecy. Ich krótka, ale burzliwa znajomość to wieczne pasmo rozstań i ból tęsknoty. John i Charles muszą wyjeżdżać, aby wynajmowaniem domu ratować swoje finanse (a właściwie finanse Charlsa), stale mają długi. Może niektórym wydadzą się przesadzone, nadekspresyjne sceny, kiedy Fanny (Abbie Cornish) umiera z tęsknoty za ukochanym, oczekując na jego listy. Mnie wydały się autentyczne, podobnie jak obrazy rozpaczy, kiedy dowiaduje się o jego chorobie, a potem śmierci. No właśnie, gruźlica, kolejna przeszkoda, ostatnia i ostateczna. Kochankowie zdają sobie z tego sprawę, chociaż udają, że jest inaczej. Snują naiwne plany o wspólnej przyszłości spędzanej w małym domku na wsi, kiedy John wróci zdrowy z podróży do Włoch, która jest jedynym ratunkiem dla jego wycieńczonego chorobą organizmu. Przejmujące są sceny pożegnania: i ta w domu pełna czułych wyznań i pocałunków w wieczór poprzedzajacy wyjazd, i ta krótka, niemal oschła następnego dnia przy dyliżansie. Oboje mają przeczucie, że już nigdy się nie zobaczą. Śmiertelna choroba, która kończy ich miłość, jednocześnie ją unieśmiertelnia. Co byłoby, gdyby John wrócił z Włoch zdrowy? Albo zwyciężyłby rozsądek i rozstaliby się: on w imię twórczej wolności, ona, bo tego oczekiwałby od niej konwencjonalny świat. A gdyby, na przekór wszystkiemu, zdecydowali się być razem, jak to sobie obiecywali? No cóż, pewnie ich wielka miłość ległaby w gruzach pod naporem codzienności: ubóstwa, finansowych kłopotów, rozczarowań, kompromisów. Czy można by było ocalić jednocześnie uczucie i poetycką wolność? Doświadczenie, a właściwie liczne przykłady, podpowiada, że nie.
A teraz jak zawsze garść subiektywnych refleksji o tym, c
Osiedle jest idealne, po szwedzku porządne
