Chociaż Chiny interesują mnie bardzo i sporo na ten temat czytałam, to nigdy dotąd nie sięgnęłam po prozę chińskiego noblisty Mo Yana, a to dlatego, że, jak słyszałam, jego książki to chiński realizm magiczny, a ja od realizmu magicznego raczej trzymam się z daleka. Tymczasem do lektury jego powieści namówili mnie znajomi zdziwieni moją opinią. Nasza znajomość zaczęła się od książek, także chińskich. Czytałam wtedy „Złotego chłopaka, szmaragdową dziewczynę” Yiyun Li, okazało się, że oni też ją znają i tak od słowa do słowa przegadaliśmy kilka godzin o naszych gustach czytelniczych. To oni polecili mi Mo Yana, szczególnie „Klan czerwonego sorga” i „Żaby”. No i właśnie teraz przeczytałam tę ostatnią powieść (W.A.B. 2014; przełożyła Małgorzata Religa), a za jakiś czas na pewno sięgnę po kolejną.
„Żaby” czyta się znakomicie. To trochę sagi rodzinnej, trochę opowieści o losach przyjaciół wywodzących się z jednej wioski, trochę obraz przemian społecznych. Ale główną bohaterką jest ciotka narratora, Wana Nogi, zwanego też Kijanką. Wan Noga był niegdyś wojskowym kucharzem, potem został dramatopisarzem o pseudonimie Kijanka. Chyba nie osiągnął sukcesu, bo nikt nie wystawia jego sztuk. Jemu zdaje się to nie przeszkadzać. Pragnie napisać dramat o swojej słynnej ciotce, o której opowiada w listach pewnemu japońskiemu pisarzowi. Nazywa go mistrzem i darzy wielkim szacunkiem. I tak w miarę rozwoju korespondencji poznajemy historię ciotki, samego Wana Nogi, jego rodziny i przyjaciół, a to wszystko na tle historii Chin, od czasów inwazji japońskiej do czasów współczesnych. Całość kończy sztuka teatralna napisana przez Kijankę zatytułowana „Żaby”. O ile listy, zasadnicza część powieści, jest realistyczna, o tyle dramat ma też elementy fantastyczne, oniryczne. Muszę uczciwie przyznać, że ten ostatni fragment będący komentarzem do opowiedzianych wydarzeń najmniej mi się spodobał.
Kim jest ta ciotka, która tak fascynuje narratora? To słynna na całą okolicę znakomita położna, przez jednych szanowana i uwielbiana, przez innych znienawidzona. Bo położna w Chinach nie tylko przyjmuje porody, ale też odpowiada za wdrażanie w życie i pilnowanie polityki jednego dziecka, szczególnie jeżeli jest tak wierna partii komunistycznej jak ciotka, która nigdy nie kryła się ze swoimi poglądami, głosiła je z dumą i nawet w czasach rewolucji kulturalnej, poddana seansowi nienawiści, lżona i poniżana, oskarżana o zdradę i szpiegostwo, swoich sympatii do partii się nie wyrzekła. Zasadniczym tematem powieści Mo Yana jest właśnie polityka jednego dziecka. I trzeba przyznać, że to opowieść fascynująca i przerażająca zarazem. Jak wspomniałam, przeczytałam kilka książek o Chinach, reportaży i esejów, ale w żadnym, poza ogólnikami, autorzy nie poruszali tej tematyki. Dlatego „Żaby” to dla mnie odkrycie kolejnej terra incognita.
No bo co w praktyce kryło się pod pojęciem polityki jednego dziecka? Niby wiadomo, ale jak ten nakaz egzekwowano? O tym właśnie opowiada powieść Mo Yana. Najpierw jest nawet zabawnie. Takie właśnie są sceny, kiedy ciotka wraz ze swoją ekipą, płynie po rzece łodzią (Wsie, w których toczy się akcja, położone są nad rzeką.) i nagle z megafonu słychać jej mocny głos apelujący do obywateli, aby pamiętali o polityce jednego dziecka. Ale przecież na apelach się nie kończy. Mężczyzn mimo oporu poddaje się wazektomii, kobietom, też wbrew ich woli, zakłada się spirale. To wszystko prowadzi do licznych tragedii. Dziś konsumpcyjnie nastawione chińskie młode pokolenie, szczególnie mieszkańcy miast, łatwiej godzi się z taką polityką, już zresztą złagodzoną, ale kiedyś, zwłaszcza na wsi, te nakazy budziły opór. Nie tylko chodziło o to, aby mieć więcej dzieci, najważniejsze było posiadanie syna, bo tylko on zapewnia kontynuację rodu. Na wszelkie sposoby próbowano obejść obowiązujące prawo, a jeśli się komuś udało, do akcji znowu wkraczała bezwzględna ciotka i jej pomocnicy. Robili wszystko, aby kobietę zmusić do aborcji. W każdy możliwy sposób - szantażem, groźbą, siłą. Ciotka, dzięki której na świat przyszły tysiące dzieci, jednocześnie tyle samo albo więcej unicestwiła, najczęściej wbrew woli ich matek, czasem też ojców. Dlatego im starsza, tym ma większe wyrzuty sumienia. To, co robiła, zaczyna ją prześladować. Nieurodzone dzieci wracają do niej w różny sposób. Szuka potwierdzenia słuszności swojej życiowej drogi, no bo co by było z Chinami, gdyby nie polityka jednego dziecka? Co by było z Ziemią? Jak zawsze w takich sytuacjach, nie ma dobrej odpowiedzi – to, co dobre w skali makro, niekoniecznie jest dobre dla pojedynczego człowieka.
Ale „Żaby” mają więcej bohaterów. To także opowieść o życiu narratora, Kijanki, i jego szkolnych przyjaciół. Jednym się udało, osiągnęli sukces, stali się biznesmenami, wysłali dzieci na studia, nawet zagraniczne, inni są życiowymi rozbitkami. A w tle historia Chin – wielki głód, rewolucja kulturalna, powolne przemiany, wreszcie Chiny współczesne, tak inne od tych dawnych. Obraz tego co dziś nie jest wcale optymistyczny. Wioska zmieniła się w wielkie miasto, w którym buduje się nowoczesne osiedla, często to atrapy miast europejskich, nierzadko w dużej części puste, rzekę uregulowano, wszędzie turystyczny gwar, komercja, nawet religia się temu poddaje. Ludzie gonią za pieniędzmi, wdają się w nieuczciwe biznesy, liczy się blichtr i konsumpcja, warczą na siebie, są agresywni, nieżyczliwi. Ten niewesoły obraz współczesności i tragiczne wydarzenia z przeszłości łagodzone są gawędziarskim, lekkim tonem, jakim Kijanka snuje swoją opowieść. Dlatego czasy wielkiego głodu czy rewolucji kulturalnej nie przerażają jakoś specjalnie. To, co czytałam na ten temat w innych książkach, było niewyobrażalnie dramatyczne. Czy to cena, jaką płaci Mo Yan za to, że publikuje swoje powieści w Chinach? Przez niektórych nazywany jest wszak reżimowym pisarzem.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz