Rzadko zdarza mi się czytać książkę zaraz po premierze. Pod wpływem impulsu, jakim było wysłuchanie wywiadu ze Szczepanem Twardochem, i przedpremierowej promocji nie zastanawiając się specjalnie, kupiłam "Króla" (Wydawnictwo Literackie 2016). A że potrzebna mi była przerwa po książce Samar Yazbek o wojnie w Syrii, przeczytałam od razu. Moja literacka znajomość z Twardochem przebiega różnie. Znam "Morfinę", która z jednej strony wciągnęła mnie z jakąś hipnotyczną wręcz siłą, z drugiej jednak rozczarowała. Brakowało mi tego czegoś, co sprawia, że powieść nie jest tylko znakomitą, świetnie napisaną książką. Niby mówiła o sprawach poważnych, ale mimo wszystko wydała mi się trochę efekciarska i pusta w środku. "Dracha" miałam święty zamiar przeczytać, choćby ze względu na moje świeże, obudzone znakomitym "Czarnym ogrodem" Małgorzaty Szejnert zainteresowanie Śląskiem (chociaż, o ile dobrze pamiętam, autor twierdził, że to nie jest śląska powieść), ale dotąd jakoś się nie udało, bo lektury mnożą się niczym króliki, jedna wypiera drugą. A po "Króla" sięgnęłam z pełną premedytacją, chociaż wiedziałam z nasłuchu, że to powieść raczej rozrywkowa. Miałam ochotę zanurzyć się w świat przedwojennej Warszawy, nie tylko tej pięknej, ale też tej gorszej, brudnej, biednej, a przecież już w "Morfinie" Twardoch pokazał, jak znakomicie potrafi pisać o mieście. We wspomnianym wywiadzie opowiadał o researchu, jaki zrobił, przygotowując się do pisania "Króla". Stale mam w pamięci obraz przedwojennej Warszawy nakreślony przez Filipa Springera w jego świetnym reportażu "13 pięter" - wcale nie Paryża północy, jak lubimy myśleć, ale miasta biedy, slamsów (dosłownie), niebrukowanych ulic. Tak, chciałam odbyć wycieczkę w przeszłość, poznać tamten świat. Czy się udało? Tylko częściowo.
Powieść Twardocha to historia gangsterska, trochę polityczna, trochę sensacyjna, chociaż intryga nie jest jakoś specjalnie wyrafinowana - nie było tak, że koniecznie chciałam wiedzieć, co dalej. Wielu tu bohaterów autentycznych, czasem występujących pod innymi nazwiskami, czasem autor coś tam zmienił w ich losie, nieco im ujął lub dodał. Tak jest z jedną z głównych postaci, tytułowym królem, Kumem Kaplicą, gangsterem zbierającym haracze na Kercelaku i w Dzielnicy Północnej. Gangsterem o przeszłości bojowca z PPS-u. Jego pierwowzorem był niejaki Tata Tasiemka, czyli Łukasz Siemiątkowski. Podobnie rzecz się ma z doktorem Radziwiłkiem, Pantaleonem Karpińskim czy Ryfką Kij. Pojawiają się też na kartach powieści politycy, premier Sławoj Składkowski czy marszałek Rydz-Śmigły. Ale już główny bohater, żydowski bokser, przyboczny Kuma Kaplicy, Jakub Szapiro, to postać wymyślona.
Powieść Twardocha pełna jest brudu, przemocy, namiętnego, dzikiego seksu (ale jeśli ktoś liczy na nie wiadomo jakie opisy, zawiedzie się; to nie pornografia), gangsterów, sprzedajnych dziennikarzy, odpychających typów, dziwek i kobiet wyrozumiałych, szlachetnych, beznadziejnie wiernych swoim niewiernym partnerom albo beznadziejnie w nich zakochanych. Gangsterzy dokonują niejednej okrutnej egzekucji, tym razem autor nie szczędzi czytelnikowi szczegółów, na ulicach ścierają się bojówki polityczne, politycy knują, aby dokonać kolejnego przewrotu, który wyeliminuje Żydów z życia społecznego i sprawi, że Polska skręci jeszcze bardziej na prawo, niewygodni trafiają do Berezy Kartuskiej, gdzie bezwzględni strażnicy w wyrafinowany sposób znęcają się nad więźniami, na uczelniach króluje getto ławkowe, a świat wyraźnie zmierza ku katastrofie. Polska staje się krajem dusznym, w którym coraz trudniej żyć, szczególnie Żydom. Coś się zmienia, coś się przełamuje, dlatego niektórzy bohaterowie marzą o wyjeździe do Palestyny, bo w Polsce dla Żydów przyszłości nie ma. Atmosferę przedwojennej Warszawy, akcja toczy się w roku 1937, nastroje społeczne i polityczne Twardoch odmalował bardzo dobrze. Opowiadając o nich, nie zmyślał, nie przesadzał. Jak mówi, studiował przedwojenną prasę i stamtąd obficie czerpał. Gorzej natomiast wypada portret miasta, to, na co tak bardzo liczyłam. Topografia to nie wszystko. Zabrakło mi mięsistych opisów ulic, budynków i tego, co tworzy tkankę miasta. Wszystko to niby jest, ale jednak naskórkowe, ledwie naszkicowane. Pod tym względem "Morfina" wypada dużo lepiej, chyba, że pamięć mnie zawodzi. Nie przemawia też do mnie typowa dla Twardocha dziwna, fantasmagoryczna, filozofująca, mająca przydać powieści głębi nadbudowa. Tu przejawia się w obrazach kaszalota - Litaniego (biblijnego Lewiatana), potwora przewalającego się nad miastem, wsysającego niektórych bohaterów i tylko przez niektórych dostrzeganego, będącego symbolem katastrofy, braku nadziei. Drugim majakiem jest czarna Wenus z Willendorfu, symbol rozpaczy. Znacznie bardziej przemawiają do mnie rozważania o roli przypadku w ludzkim życiu, których tu też sporo.
"Król" jest rodzajem ballady, w której gangsterzy są bohaterami zbiorowej wyobraźni. Tak zresztą było, to o Tacie Tasiemce (Kum Kaplica) i Rum Helce (Ryfka Kij) jest piosenka Grzesiuka, potem śpiewana przez Szwagierkolaskę. Twardoch pokazuje ich bardzo mroczne strony, ale też nadaje im ludzki rys, uszlachetnia. Nie tylko potrafią być dobrymi i hojnymi mężami (chociaż tłuką swoje żony), czułymi ojcami, ale też jest w nich jakaś egzystencjalna rozpacz. Tęsknota za czymś lepszym, szlachetniejszym, za wiernością, za dawną miłością, za nie wiadomo czym. To zderzenie budzi w nich często demony, dlatego stają się jeszcze dziksi i jeszcze bardziej bezwzględni.
"Król" na pewno będzie się cieszył dużym powodzeniem, Twardoch jest na fali. Chociaż nieco się rozczarowałam, chociaż gangsterzy nie są bohaterami mojej wyobraźni, nie narzekam - powieść bardzo dobrze się czyta, niemal do końca zaskakuje, bo autor dokonuje wolt w losach bohaterów. Ale trzeba mieć świadomość, że to po prostu odrobinę podkręcona powieść rozrywkowa.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz